اپیزود چهاردهم : باغهای بهشتی- باغهای ایرانی

آخرین آپدیت : ۱۸ تیر ۱۴۰۳توسط

چهاردهم باغهای بهشتی باغهای ایرانی

گوش بدید به اپیزود چهاردهم : باغهای بهشتی- باغهای ایرانی

00:00 تا 00:02: با داکس: آب، خنکی، و سایه: ارزش و حیات در بیابان‌های ایران
00:02 تا 00:04: باغ‌های ایرانی: حقایق جالب و تاثیر آنها در سایر کشورها
00:04 تا 00:06: باغ های بهشتی در سفر مانتیدان: تاثیر باغ های ایرانی
00:06 تا 00:09: حمله مسلمانان و تاثیرات آن بر فرهنگ اسپانیا و پرتغال
00:09 تا 00:11: باغ چهارباخ و نمادهای بهشتی
00:11 تا 00:14: معجزه های باغ الخضرا: از تاریخ میوه های مرکبات تا تفسیر قرآن در باغ های بهشتی
00:14 تا 00:17: نمادگان باغ بهشت و باغچه های چهارتایی در فرهنگ ایران زمین
00:17 تا 00:20: باغ بهشتی و معماری در اصفهان، ایران
00:20 تا 00:22: میدان نقش جهان و عظمت کاخ چهل ستون
00:22 تا 00:25: کاخ و باغ بارام: شاهکار معماری و باغبانی ایرانی
00:25 تا 00:28: باغ هشت بهشت: خانه‌ی کاخ و مفهوم معماری
00:28 تا 00:30: حضور باغ های بهشتی در تاریخ ایران
00:30 تا 00:33: چهار باغ ایران و باغ فین کاشان
00:33 تا 00:35: باغ قنات و آبیاری در فین: آرامش و زیبایی آب در باغ‌های ایرانی
00:35 تا 00:40: باغ‌های بهشتی ایران زمین و دیارهای دیگر
00:40 تا 00:43: باغ های گورکانیان در هند
00:43 تا 00:46: حضور شاهان ایلخانی و اثراتشان در باغ های ایران و هند
00:46 تا 00:50: باغ‌های ایرانی و تاثیر آنها در کشورهای اسلامی
00:50 تا 00:52: تاریخ و زیبایی تاج محل و باغ‌های اطرافش
00:52 تا 00:55: باغ ایرانی و فرش: شباهت های فرهنگی و هنری
00:55 تا 00:56: “رمز و راز باغ فرهنگی ایرانی”

با داکس: آب، خنکی، و سایه: ارزش و حیات در بیابان‌های ایران

.مذکر:مذکر: سلام. من پیمان بشر دوست هستم، یه آدم علاقه مند به فیلم های مستند. و اینجا، در پادکست داکس، فیلم های مستند که می بینم رو براتون تعریف می کنم. (مذکر) بیابان جاییه که شاید در طول سال اصلا بارونی درون نباره. و یه شاید هم خیلی کم ببره، به خاطر همین آب در مناطق بیابانی خیلی کمه. طبیعی است که در شهرها و روستاهای بیابونی چیزایی مثل آب، خنکی، سایه. و درخت، اینا نعمت های بزرگی باشن، و این موضوعات. میشن یک مقوله بسیار با ارزش و حتی حیاتی برای مردم اون مناطق.

چون هرکدوم از اینها میتونه واقعا جان آدم ها رو نجات بده و به دست آوردن اینها هم چیز راحتی نیستش. حالا توی همچین شرایطی، شما اگه یک باغ پر از آب و پر از درخت داشته باشید انگار که مالک بهشت روی زمین هستید. شاید برای همینه که در ایران ما از گذشته های دور باغ ها و بوستان های زیادی بودند که. توسط پادشاهها ساخته شدن و البته ما ایرانی ها خیلی خوشبختیم که هنوزم این امکان رو داریم که. از باغ هایی دیدن بکنیم که صدها سال پیش نیاکان ما در نهایت سلیقه و هنرمندی آنها را ساختند. فرقی هم نمیکنه که کجای این مرز پرگوهر قرار گرفته باشیم. هرجایی که باشیم، حداقل یه باغ دلگشای ایرانی در اطرافمون هست. از باغ شاهزاده در ماهان کرمان. تا ایل گلی تبریز، از باغ گلشن تبس تا باغ شاه بشر، خیلی زیاد داریم، باغ تاج آباد نتنس، باغ خسروآباد سنندج.

باغ‌های ایرانی: حقایق جالب و تاثیر آنها در سایر کشورها

باغ دولت آباد یست، میدان نقش جهان اصفهان. باغ عفیف آباد شیراز و دهها باغ ایرانی زیبای دیگه. ولی با همه این حرفا، اگه یه خارجی. بیاد از ما بپرسه که چندتا سمبل از فرهنگ ایرانی رو نام ببر. احتمالا بیشتر ما یه چیزایی مثل موسیقی، شعر. یا فرش ایرانی رو بهش اشاره بکنیم، اما کمتر کسیه که بگه باغ ایرانی یک سمبول از فرهنگ ایرانه. مستندی که الان می خوام براتون تعریف کنم انقدر حقایق جالب و شنیدنی رو در مورد باغ ایرانی. و تاثیرش روی سایر کشورها تعریف میکنه که. مطمئنا، دید شما رو بعد از شنیدن این اپیزود تغییر میده.

می خواهیم راجع به مفهوم باغ بهشتی و به طور خاص باغ ایرانی صحبت کنیم. ببینید قرار نیست راجع به نحوه کاشتن گیاهان یا نحوه باغبانی و اینها صحبت کنیم ما. پس بر سر طراحی و معماری باغ ها هست. پس پسر تاریخ و فرهنگی هست که پشت سر باغها قرار گرفته. مانتیدان، یک برنامه ساز در شبکه بی بی سی هست که کتابا و سریالای مستند را در مورد باغها ساخته. و شروط زیادی هم داره بخاطر همین، مانتیدان در بعضی از مجموعه های مستند که ساخته. به کشورهای مختلف سفر می کند و تاریخ و ویژگی های باغ های آن کشورها را شرح می دهد. مثلا مستندای مختلف ساخته با موضوع باغ های ایتالیایی، باغ های فرانسوی، باغ های ژاپنی. نمیدونم باغ های آمریکایی، بعد مستند ساخته به اسم دور دنیا با هشتاد باغ، این تیپیه مستند داشت.

باغ های بهشتی در سفر مانتیدان: تاثیر باغ های ایرانی

اتفاقاً هم یه مستند دوقسمتی ساخته به عنوان باغ های بهشتی یا پارادایس گاردنز. و، این مستند است که من میخوام براتون تعریف بکنم. مونتیدان توی این مستند به اسپانیا، مراکش، ایران، ترکیه، هند و بعد انگلیس سفر کرد. و از بعضی از باغ های تاریخی که تو این کشورها هستم دیدن میکنه. مفهوم باغ بهشتی اشاره دارد به باغ هایی که مسلمانان با الهام گرفتن از نکاتی که در قرآن راجع به بهشت اومده ساختن. بحثی که در این مستند دنبال میشه اینه که این سبک از باغ ها یعنی باغ های بهشت یا باغ های اسلامی اینا تا حد بسیاری متأثر از سنت باغ های ایرانی هستند. یعنی سنت باغ ایرانی که از زمان کورش بزرگ در ایران رایج بوده. من خودم اولین بار بود که همچین اطلاعات جالبی رو از این منظر در مورد فرهنگ و تاریخ ایران میگرفتم. مطمئنم که برای خیلی از شما هم که این اپیزود رو میشنوید هم همینطور میشه.

من یه خلاصه ای از همه ی سفرهای که سازنده داشت رو میگم، اما بیشتر وقت این اپیزود رو راجع به باغ های ایرانی حرف میزنم. من هر دو قسمت باغ های بهشتی ساخته مانتیدان رو تماشا کردم و کنارشم چند مقاله علمی در مورد باغ های ایرانی خواندم و. و چندین ویدئوی آموزشی و سخنرانی را هم توی یوتیوب و جاهای مختلف تماشا کردم. و اون بین به سخنرانی دکتر محمد قاری پور استاد دانشگاه ایالتی مورگان آمریکا برخورد کردم که ایشان داشتند به زبان انگلیسی در مورد کتاب پرجن گاردنز و پاویلیونز که خودشون در مورد باغ ایرانی نوشتند. رو داشتن توضیح میدادن. انقدر تحقیق که ایشون انجام دادن جامعه و ارزشمنده که من کلی نکات جالب ازش یاد گرفتم. و تلاش کردم که ایشون رو پیدا کنم و خیلی خوشحالم که این اتفاق افتاد و دکتر قاری پور عزیزم دعوت من رو برای شرکت در این اپیزود پذیرفتن و بخش هایی از صحبت های ایشون رو هم تو این اپیزود خواهید شنید. موزیک ویدیویی موزیک ویدیویی موزیک ویدیویی خب زودتر بریم سراغ اصل مطلب، مانتیدان سفرش رو از جنوب اسپانیا شروع میکنه، استان. اندلسیا یا همونجایی که کشورهای مسلمان بهش میگن ال اندلس.

حمله مسلمانان و تاثیرات آن بر فرهنگ اسپانیا و پرتغال

که منطقه ایه که خیلی نزدیک به شمال آفریقا و کشور مراکش. بخاطر همین نزدیکی هم بوده که مسلمانان وقتی که مراکش رو گرفتن. از اونجا به اسپانیا حمله میکنن و شبه جزیره ایبریا که شامل اسپانیا و پرتغال میشه رو فتح میکنن و چند صد مثلا هم بخشی از قلمرو مسلمانان می مونه. یعنی سال هفتصد و یازده میلادی که میشد سال نود و یک هجری قمری، عموی ها همینطور داشتند کشور گشایی میکردند دیگه. به کشورهای مختلف حمله میکردند و مردم اون کشورها رو مجبور میکردند که مسلمان بشن. همون موقع یه فرمانده ای رو به نام طارق میفرستن به اون تنگه ای که بین اسپانیا و مراکش هست. که بعد از اون اسم اونجا میشه تنگه جبل و تاریخ، که هنوز این اسم روش هست. کاری نداریم، مسلمانان از سال هفتصد و یازده تا تقریبا هشتصد سال بعدش در بیشتر مناطق اسپانیا و پرتغال. پرتغال حکومت کردند تا اینکه کم کم اقوام و کشورهای اروپایی با مسلمانان جنگیدند و آنها را از اسپانیا و پرتغال بیرون کردند.

حراب مسلمان در طول این مدت نسبتا طولانی خب تاثیراتی روی فرهنگ اسپانیا و پرتغال گذاشتند. مثلا پائلا، غذای که معروفه به غذای اسپانیایی رو این رو اعراب وارد اونجا کردن، به عنوان مثال. یا خیلی چیزای دیگه، اما بریم ببینیم باغ های اون دوره چه شکلی بوده؟ مانتیدان میره به بازدید دو تا از کاخ های معروفی که از دوران اسلامی در جنوب اسپانیا بجا مونده کاخ های الحمرا و الخضرا هنوزم اسماشون همینطور یه عربی مونده روشون. الهمرا که خوب یعنی قرمز، کاخ الهمرا یه مجموعه ای از باغ ها و کاخ های متصل به همه که به مرور در طول چند صد ساله مختلف همینطور به مجموعه اضافه شدن. قسمت شاهنشین کاخ خب یعنی جایی بوده که منطقه شخصی شاه و خانواده اش بوده. در حیاط و اونجا یه باغچه زیبایی وجود داره. آب یکی از اجزای اصلی سبک باغ های بهشتی است، توی این باغچه هم کارای جالبی با آب کردن. که برای ما ایرانی هام البته اون چیزی که دیده میشه خیلی اشناست و شبیهش رو ما در باغ های ایرانی هم داریم. اونجا در وسط حیات یه حوزه بزرگ و مرتفعی هست که با سنگ مرمر ساخته شده.

باغ چهارباخ و نمادهای بهشتی

و دور تا دور این حوض هم چند مجسمه سر شیر هست که از دهانشون آب به صورت فواره میاد بیرون. اما، این حیاط یک شکل مستطیلی داره که با دو تا جوب افقی و عمودی. این باغ به چهار قسمت مساوی تقسیم شده، شبیه به خیلی از باغ هایی که ما در ایران می شناسیم، و بهش می گوییم چهار بار. آخه، یه بار دیگه این رو میگم، چون این مسئله ایه که تو این اپیزود زیاد در موردش حرف میزنیم. یه زمین مستطیل رو در نظر بگیرید که دو تا جوب آب ازش رد میشه، یکی به صورت افقی مثلا از سمت چپ رفته به سمت سمت راست و اون یکی هم به صورت عمودی جوب از بالا اومده به پایین این دوتا جو و آب در وسط باغ هم همو قطع میکنن که اونجا معمولا جاییه که حوض رو میذارن توی باغ دیگه. خب پس اینجوری این جوبها باغ رو تبدیل می کنن به چهارتا باغچه کوچیکتر، مثل این میمونه که یه کاغذ. چهار رو یه بار عمودی تا کنیم، یه بار افقی تا کنیم، بعد کاغذ رو باز کنیم، دیگه می بینیم اون مستطیل بزرگش تبدیل شده به چهار تا مستطیل. شبیه به همین انگار یک باغ مستطیل بزرگ رو تبدیل کردیم به چهار تا باغ کوچکتر. این کار رو ما در ایران بهش میگیم چهارباخ.

در خارج از ایران میدونید کارشناسای طراحی باغ به این چی میگن، اونا هم میگن چهار باغ. یعنی دقیقا همین حرف چهار باغ رو استفاده میبرن. چهار باغ یکی از مهم ترین پایه های باغ های بهشتی است. حالا چرا باغ رو چهار بخش میکردن؟ این چهار باخت کردنم اشاره داره به عناصر چهارگانه طبیعت که بعدا بهش اشاره میکنیم چی بوده. و همین که اشاره داره به چهار فصل سال، یعنی هرکدوم از اون باغچه ها انگار نماینده یک فصل از ساله. غیر از اینا هم میگه یه جورایی هم اینطوری اون بهشتی که در کتاب آسمانی مسلمانان گفته شده رو انگار داریم عینیت میدیم. چطوری، بین این چهارتا باغچه، چهارتا جوب در جریان دیگه، این چهارتا جوب در واقع نماد نه. چهار گانه بهشت است که در قرآن به آنها اشاره شده است و گفته شده است که چهار رود در باغ های بهشت که وجود دارند که تو یکیشون آب، تو یکیشون عسل، تو یکیشون شیر و در اون یکی شراب پاک جریان داره، پس این چهارتا جوب هم نماد این چهارنهر بهشتی هستن. این کاخ الحمرا که گفتین در شهر گرانادای اسپانیا واقع شده.

معجزه های باغ الخضرا: از تاریخ میوه های مرکبات تا تفسیر قرآن در باغ های بهشتی

بعد از بازدید از این کاخ، مانتیدان به شهر سویل اسپانیا رفت تا باغ الخزرا رو ببینه. شهر سبیل به درختان مرکباتش معروفه و در باغ کاخ الخضرا هم خیلی از همین درختان نارنجی و مرموز. راهکبات استفاده شده، درختهای نارنج و پرتغال رو اعراب در قرن دهم میلادی وارد اسپانیا کردند. برخلاف خیلی از ما ایرانی ها که مزه ترش رو دوست داریم و تقریبا جا افتاده است برای خیلی ها، در اروپا مزه ترش طرفدار است. دارو چندانی نداره و اونا از میوه نارنجی استفاده خوراکی نمیکردن، اما خیلی زود فهمیدند که روغن نارنجی نارنج بسیار خوشبوه و جالبه که این روغن هنوز پایه ساخت خیلی از عطرهای مدرنه برگردیم به باخ، کاملا مشهوده که ساکنان این قصر چقدر عشق و علاقه به درخت نارنج و پرتغال داشتند. و در جاهای مختلف در باغ کاشتش می شود فهمید که وقتی که بهار بود عطر بهار نارنج یه جور خوشامد گویی بود. به مهمونای کاخ. عرب غیر از مرکبات، انواع مختلف گیاهی های دیگر را هم وارد اسپانیا کردند، از جمله نخل خرما. حنار یا رزماری یا گیانه دیگه.

مثلا گرانادا یا همون شهری که کاخ الهمرا در اون واقع شده بود، گرانادا به بنی انار هست. مانتی دان با خانم اما کلارک صحبت میکنه. که یک کارشناس باغ های دوران اسلام است، خانم کلارک می گوید که چیزی که خیلی در قرآن به او اشاره شده این است که در بهشت میوه های مختلف است، میوه و گیاه از هر مدل. و یه مسئله دیگه وجود گیاهی هایی هستش که رایحه داشته باشن خوشبو باشن. می دانید، دلیل اینکه اینجا به قرآن اشاره می کند، این کارشناس، این است که ابتدا قرآن راجع به باغ های بهشت، توصیفات خیلی زیر است. یاد و با جزئیات داره. و دومین که انطباق خیلی زیادی هم وجود دارد بین اون چیزی که در قرآن نوشته شده و اونطوری که مسلمانها باغ رو بنابراین قصدشون از این ارجحات اینه که معماری باغ رو تفسیر کنن. یک نکته جالب هم که هست اینه که این باغ ها پر از نماد و سمبول، به عنوان مثال در باغ هایی که معروف است. باغ های بهشتی خیلی رایج است که شما یک حوضچه دایره ای شکل داشته باشید.

نمادگان باغ بهشت و باغچه های چهارتایی در فرهنگ ایران زمین

و خانم کلارک میگه که دایره نمادی از بهشت هست. و مربع سمبولی از زمین. در خیلی از باغ ها حوزه دایره شکل داخل یه حوزه مربعی شکل دیگه ای قرار گرفته. یعنی دو تا چیز رو میخواستم بگن، یکی اینکه این باغ محل طلاق بهشت و زمین هست و دوم اینکه حوزه دایره ای بالاتر قرار گرفته، از اون حوزه مربعیه. یعنی در نظر معمار این باغ، زندگی غیر دنیایی بالاتر از دنیاست. باز یه نمونه دیگه از سمبولیستی که در باغ های بهشتی بکار برده میشه، آب زلالی هست که در جوبای باغ در جریان. خب، هم نشانه نعمت و برکته، هم سمبل روحه. برای همینه که آب عنصر جدایی ناپذیر سبک باغ های بهشتی هست، چون گاهی اوقات در طراحی یه باغ بهشتی. یک دو تا از این عناصر اصلی باغ رو شاید نادیده بگیرند، اما راجع به آب این اتفاق نمیافته.

آب، سمبل روحه و باغ بهشتی نمی تونه بدون روح باشه. خانم کلارک باز اشاره میکنه به مفهوم چهار باغ و باز همین واژه فارسی چهار باغ رو استفاده میکنه که اینکه باغ رو به باغچه های چهارتایی مساوی تقسیم میکنیم، نشانه ای از نظم و هارمونی که در جهان وجود داره. این سمبولیسم خیلی زیبا و هنرمندان است، مهم نیست که اعتقاد مذهبیمون چیه ها، داریم رمزگشایی میکنیم از اینکه چرا یک باغ دوره اسلامی که بهش باغ بهشتی میگن، اینطوری طراحی شده و حرفی که هست اینه که این نمادها. هنرمندان انتخاب شدن. بعد از اینکه مانتیدان از کاخ های الحمرا و الخز را دیدن می کند، یک سفری هم به مراکش میره، تا ریشه های این باغ رو اونجا هم ردیابی بکنه، میره از چندتا باغ قدیمی و جدید بازدید میکنه و دوباره خیلی از این ویژگی هایی که گفتی. این رو اونجا هم می بینه من خیلی دیگه به سفر مراکش نمی پردازم چون بیشتر دوست دارم که در ادامه راجع به باغ های ایران صحبت کنم. بعد از مراکش، مانتیدان به ایران عزیزمون میره تا باغهای پارسی ایران زمین رو از نزدیک. یک ببینه، آواز خونی در شب، سر و چشمه خورشید تو یارود، یارود، ریخت تو، سرچشمه عمیتی تو ای صبح فر باردی نمان بایتک جاه دیگران ای کهنه سرباز ز زمین، جامه، جامه، ایران، زمین برای برگشتن به محور برای مدت بیش از دو هزار سال، باغ یکی از اساسی ترین نشانه های فرهنگ ایران زمین بوده. وقتی که عربها در قرن هفتم میلادی به سرزمین پارس حمله آوردند متوجه سطح بالایی از مهارت های مختلف ایرانی ها شدند و از آنها تاثیر زیادی گرفتند و خیلی از از این تاثیرات رو سعی کردن در نقاط دیگه ای قلمرو خودشون هم اجرا کنن.

باغ بهشتی و معماری در اصفهان، ایران

قلمرو وسعی داشتن دیگه. اما تجربه حکومتداری، امور دیوانی و مسائل فرهنگی رو خیلی نداشتند. برای همین از ایرانی ها که دارای یک امپراتوری بودند، تجربیات اینچنینی داشتند، خیلی تاثیر گرفتند. و یکی از این حوزه ها معماری بود و به طور خاص موضوعی که ما تو این مستند داریم صحبت می کنیم، طراحی. و ساخت باغ، و اینطوری بود که ایران شد خانه و مرجع باغ بهشتی با باغ پردیس. کلمه بهشت در انگلیسی بهش گفته می شود بهشت دیگه و کلمه بهشت از کلمه فارسی. پردیس میاد، عرب ها هم بهش میگن فردوس، ایتالیایی ها هم میگن پارادیسو. که میدونید همشون باز از همون ریشه ی پردیس فارسی میاد که خود این مسئله نشون میده که ایرانی ها در این زمینه یک رفرنس بودند که سایرین هم از همین کلمه ایرانی برای باغ و باغ بهشت. پردیس در فارسی به معنی یک باغ محصور شده هستش.

اما مانتیدان سفرش رو از اصفهان شروع میکنه که پایتخت سلسله صفویه بوده می تونست که پایتختش رو در اصفهان پایه بذاره، شهر اصفهان دور تا دور یک میدان عظیم. این شکل گرفت، میدان نقش جهان. خود میدان نقش جهان یک باغ بسیار عظیمی بوده که قبلاً در آنجا چوگان بازی می کردند. ولی شاه عباس اونجا رو تبدیل کرد به مرکز اصفهان و مرکز حکومت خودش. قصد شاه عباس این بود که اجزای اصلی فرهنگ ایرانی رو در اونجا کنار همدیگه بیاره و این اجزا رو اونجا در کنار همدیگه متحد بکنه و به نمایش بذاره، حالا اون اجزا چیا هستن؟ اولیش بازاره که در اون پیشوران مختلف حضور دارن صنایع دستی فوق العاده ای رو دارن درست میکنن و. هنوز که انوزه بعد از قرن ها هنرمندان اسفانی در داخل همون بازار عین همون کارها رو دارن انجام میدن. پس یه رکن فرهنگ ایرانی بازار بوده، دومیش خودش شاه بوده و در واقع سلطنت بوده. با از ایوان کاخ علی قاپو از اون بالا میومده و به پایین نگاه میکرد، به مردم نگاه میکرد. محل قرارگیری کاخ علیکاپو در میانه میدان هست که نشان دهنده این بودش که.

میدان نقش جهان و عظمت کاخ چهل ستون

حکومت قدرتمند ما در مرکز امور هستش و رکن سوم که در فرهنگ ما ایرانیا در طول تاریخ مهم بوده مذهبه که در بخش دیگه از این میدان مسجد شیخ لطف الله قرار گرفته. با اون معماری چشمنوازش، اون کاشیکاریها، مقنصکاریها، این مسجد یه محل خصوصی. برای عبادت شاه و خونوادش بوده و شیخ لطفلان پدر یکی از همسران شاه بوده. در مستند تصاویر چشم نوازی از اصفهان زیبا و میدان نقش جهان رو به نمایش میذاره که. دل ماروکا آب کرد، و امیدوارم که دوباره اون زیبایی رو بتونم از نزدیک ببینم. تصویر ساختمانها و اون حجره ها که دور تا دور میدان قرار گرفته و انعکاسشون روی حوض شهر بزرگی که وسط میدان هست. غروب زیبایی که در پس زمینه تصویر بود، مردم که با نشات اومدن اونجا، پیک نیک کردن از خونه شون. آوردن و میل میکنن حضور دوچرخه سوارها، درخشک سوارها و زندگی که علیرغم سختیهایی که داره و هممونم میدونیم. اما به زیبایی در جریانه.

نمیدونم وقتی دارم راجع به ایران حرف میزنم این ابرهای بارانزا سرکلشونو از کجا پیدا میشه. مانتیدان اول از همه به کاخ چهل ستون میره، خب؟ شاهان صفوی در کاخ علی قاپو زندگی می کردند که در خود میدان نقش جهان بود، باز در نزدیکی میدان نقش جهان. کاخ چهل ستون رو هم ساخته بودم برای اینکه در اونجا رویدادهای خاص یا جشن های بزرگ رو اونجا برگزار کنه. میشه تصور کرد در دوره ای که این کاخ مورد استفاده سری صفویه بوده چقدر دلگشا بوده. وقتی که فواره ها داشتند آب میپاشیدند، آدما در گوشه های مختلف کاخ در زیر سایه درخت نشسته بودند و. از نعمت های زمینی بهره می بردند. در بعضی از نقاشی هایی که در داخل خود ساختمان کاخ نگهداری می شود، این لذت های زمینی که گفتیم این رو خوب به تصویر کشیدند که نوازنده ها بودند، جشن برگزار بود، رقصنده های زیبارو بودند. نوشیدنی های مختلف بود و هدف هم بهره بردن از لذت های یک بهشت زمینی بود. و هم نشان دادن قدرت پادشاه ایران به مهمانانی که از مناطق مختلف به این کاخ میومدن.

کاخ و باغ بارام: شاهکار معماری و باغبانی ایرانی

خود ساختمان کاخ، ظاهری خیره کننده و یک. معماری فوق العاده اشرافی داری که هویت ایرانیش کاملا توی چشم میاد. یعنی کپی هیچ جایی نیستش، مال خودمونه. عناصر مختلفی که در ساخت همچین ساختمان هست، نمیدونم آیا واقعاً بازم قراره که در معماری ایرانی استفاده شود. مانند کاشی های فوق العاده زیبا، خوشنویسی ها، آیینه کاری ها، گچبری ها، نقاشی های روی دیوار استفاده از چوبای تزئین شده که همه این اجسام هماهنگ بودند با کلیت سبک معماری ایرانی. جالب اینه که بعضی از مصالح رو هم از خارج از ایران وارد کرده بودن و مثلا عینههایی که در سقف ایوان به کار برده شد. و هنوزم بازدیدکنندگان می تونن تصویر خودشون رو روی سقف ببینن اون آینهای بزرگ و گران قیمت و از ونیز وارد کرده بودن. اون دوران هم یادمون باشه که دوران اوج ثروت ونیز بوده و تاجر ونیزی هم در خاورمیانه و شرق حضور داشتن، یکی دیگر از موارد که در مورد چهل سوتون زیاد گفته می شود مسئله چراغونی ها بوده که چراغ های زیاد. رو به شکل هرم در نقاط مختلف باغ میذاشتن و اونجا رو روشن میکردند.

تو این مستند با آقای جواد رحمی، استاد دانشگاه و کارشناس باغ های اصفهان هم صحبت میشه. او توضیح می دهد که هدف از ساخت این باغ بارام بوده، زمانه زمانه رونق تجارت ایران بوده. شاه عباسم که وقتی که در جنگی پیروز میشد یا یه اتفاق مبارکی میافتاده توی کشور، در اونجا. جشن برگزار میکرد، آقای رحمتی در مورد چراغونی باغ میگه که منشی شاه عباس یعنی کسی که زندگی شاه رو مینوشته. در یه متنی نوشته که وقتی که چراغ های کاخ چهل ستون رو روشن میکردند ستاره ها قیفته می خوردند. دراغونی و جشن های این کاخ جذاب بوده. یکی از اهداف اصلی باغ ایرانی این هستش که گرماهای هوا رو خصوصا در تابستان کم بکنه و باعث مثل لطافت هوا بشه. برای همین مسئله، در کنار گذر های اصلی باغ، درختان کنار و درختان بزرگی که سایه بیشتری باشد رو کاشته بودند. و در محوطه بیرون، درخشهای سنوبر بوده.

باغ هشت بهشت: خانه‌ی کاخ و مفهوم معماری

در داخل فضای سبز مقابل استخرم که آدما از اونجاها معمولا می نشستن، اونجاها هم درختای میوه بوده. یعنی اینطوری هم برای سایه فکر کرده بودن و هم برای لذت و استفاده از میوه ها. و گفتیم که یکی از کاربردهای اصلی این باغ بارعام بوده، بارعام به این معنی که درهای کاخ و باز میکردند. و همه ی افراد می تونستن بیام وارد باغ بشن و با هم شادی همگانی داشته باشن و از. تو کوهه باغ هم لذت ببرن. در ذهن من دیگه رخانت نیست سرسبز حتی کبیر باید نیز بیپایست از سمت دیگر چه جای باغ های چون به بهشت رفت، ای در خزانه هم سبز بودم، سر نوشته دو روزه از رنگ و رنگ به رنگ و رنگ به رنگ و رنگ سر بلندی سر رسانیده به خورشید هر بار بعد از بازدید کاخ چهل ستون، مانتیدان به باغ هشت بهشت در خیابان چهار باغ اصفهان. این باغ در سال هزار و ششصد و هفتاد میلادی توسط شاه سلیمان ساخته شده است. قبلا توی این باغ چندین کاخ دیگه هم وجود داشته، اما الان فقط همون ساختمانی که در مرکز باغ وجود داره، اون باقی مونده. و به این ساختمان هایی که در باغ هستند و ساختمان اصلی که در محور باغ قرار می گیرند، ما میگیم کوشک دیگه.

با امارات کلاه فرنگی، ساختار این ساختمان خاص خیلی مهمه. بخاطر اینکه یه ساختمون دو طبقه است که در هر طبقهش چهارتا اتاق در هر گوشش قرار گرفته. یعنی اتاق های ساختمون این باغم در هماهنگی هست با مفهوم چهار باغ. چهار تا اتاق پایین، چهار تا اتاقم بالا. در مجموع هشت اتاقه که، هشت یه عدد مقدس، اسم این باغم هست باغ هشت بهشت. بنابراین این ساختمون به طور سمبولیک کاملا در ارتباط است با مفهوم معماری که در باغ وجود دارد. توصیفاتی از این باغ در آن زمان صفوی وجود دارد که می گویند باغ پر از فرش بوده و وقتی که از داخل کوشک به بیرون نگاه میکردید، منظره ای پر از فواره و گل و گیاه رو میدیدید. وقتی هم که داشتن این فیلم رو میسازدنم تابستون بوده و مردم زیادی روی چمنها نشسته بودند، زیراندازی پخش کرده بودند. چایی می نوشیدند و با خونواده از بودن درون باغ لذت می بردند.

حضور باغ های بهشتی در تاریخ ایران

واسه همین مانتیدان اشاره می کنه به اینکه سنت لذت بردن از باغ هنوز در بین ایرانی ها هست و دوست دارند که بیان رو زمین بشینن تو باغ. از زیبایی و از هوای متقو باغ لذت ببرند، اون موقع در دوران سفری ساکنان باغ که اشراف بودند. حاکما بودن، اونا فرش فهم میکردن، الان مردم عادی میرن، زیرانداز فهم می کنن و میشینن، لذت میبرن. وقتی که مانتیدان در انگلیس بچه بود، یکی از درختهایی که دوست داشت درخت نارون بود، اما در سال هزار و نود صد و هفتاد و پنج به خاطر بیماری نارون هلندی همه درختان نارون در بریتانیا از بین رفتند. بعد از نزدیک پنجاه سال در باغ هشت بهشت اصفهان موفق شده بود که یک درخت ناروند رو پیدا کنه. و باهاش تجدید خاطره کنه. یکی از همون درختهای ناروانی که باغبونهای دوران صفوی در اصفهان سیصد سال پیش ساخته بودند. و هنوز اونجا برقرار هستن، و الایی که سیصد سال دیگه هم برقرار باشن. عصر طلایی باغ های بهشتی در ایران مربوط میشه به دوران سلسله صفوی.

اما تاریخ واقعی ایرانی برمیگرده به چند هزار سال قبل، به کجا الان ارز می کنم؟ مانتیدان بعد از اصفهان راهی پاسارگاد میشه و میره به مقبره کوروش بزرگ. کوروش بزرگ در قرن ششم پیش از میلاد امپراتوری ایران را بنا گذاشته. گستره این امپراتوری از شرق اروپا تا رود سنت در هند ادامه داشته است. پایتخت این امپراتوری هم که خب در پاسارگاد بوده. بقایای خیلی کمی از کاخ کوروش به جا مانده، ولی در دهه ۱۹۶۰، اکتشافات باستان شناسا نشان داد. که در نزدیکی مقبره کوروش، کاخ سلطنتیش هم آنجا واقع شده بود، و اتفاقاً در قلب به این کاخ هم یک باغ وجود داشته، این باغ از طریق یک خط سنگی به طول بیش از یک کیلومتر حدودش معلوم شده. یعنی مثل باغ های بعدی ایرانی، اونم محصور بوده. باستانشناسان هنوز دارن روی بقایای این دیوارها و نهرهای سنگیه این باغ دارن کار میکنن اما چیزی که معلومه اینه که یه حوضچه مرکزی وجود داشته و اونجا آب ذخیره میشد و اون آب از طریق کانالی که با سنگ ساخته بودن، به نقاط مختلف باغ منتقل میکردند. این باغ شامل چهار مستطیل مساوی کنار هم بوده.

چهار باغ ایران و باغ فین کاشان

گرفتی چی شد؟ بله، پدربزرگ چهار باغ معلوم شد که کجا بوده، باغ ایرانی چهار بخشی. سنت چهار باغ از دوران کوروش و بزرگ میاد. در دوران پیش از اسلام، عدد چهار اشاره داشت به چهار عنصر زردپشتی ایران باستان. آتش، آب، زمین و هوا. در این مستند گفته می شود که وجود چهار باغ برمی گردد به هزار سال پیش از حمله عربها به ایران. ولی همین مبنایی شده برای همه باغ های اسلامی که بعد از اون در نقاط دیگه ی دنیا هم درست شدم و اونا هم از مفهوم چهارباغ استفاده کردن. در مستند بقایای کانال سنگی آبی که در پاسارگاد وجود دارد را نشان میدهد و میگه این بقایای قدیمی ترین باغ بهشتی دنیاست. بعد از دیدن پاسارگاد، مانتیدان به شهری سفر میکنه که باغ های اونجا معروفترین باغ های ایرانی هستند. فکر میکنید کجاست؟ کاشان کاشان جاییه که شاه عباس بزرگ در اونجا دفن شده.

کاشام به خاطر چند تا چیزشو مشهوره. فرشش، صابونش، گلابش و باغ هاش و به طور خاص باغ فین کاشان. این باغ یکی از پرطرفدارترین باغ های ایرانیه. شاید هیچ باغ دیگه ای انقدر پرطرفدار نباشه. نه تنها به خاطر اینکه قدیمی ترین باغ در حال استفاده هستش بلکه اصلا یه باغ ایده آله، این باغ از سال هزار و پنجصد و چهار در این محل موجوده، یعنی پنجصد ساله. ولی از اواخر قرن شانزدهم شاه عباس یک کاخ کوچیک رو اونجا درست کرده، گفتیم به این ساختمان کوچیک. کوچیک که در باغ میسازن، میگن کوشک، انگلیسی ها هم بهش میگن کیوسک که در واقع اونم از فارسی گرفته شده کیوسک. این کوشک هم یکی از اعضای باغ های ایرانی است. کوشک یا امارات کلاه فرنگی گاهی اوقات در وسط باغه گاهی اوقات در انتهای واقعه و گاهی اوقات هم در بلندترین نقطه باغ قرار می گیرد، ولی معمولاً در محور اصلی.

باغ قنات و آبیاری در فین: آرامش و زیبایی آب در باغ‌های ایرانی

یه باغ قرار گرفته و منظره خوبی رو هم به باغ داره. این کوشکی که در باغ فین هست، مرکز موقت دولت بوده در دوره صفوی، مثلا وقتی که شاه صفوی از اصفهان به اون مناطق سفر میکرده، بطور موقت در اون کاخ میمونده و از اونجا حکم رانی میکرده. کانال های آب زیادی هست که در باغ جریان داره و همینطور فواره های زیادی هم هستند که به زیبایی آب رو پخش می کنند. و فواره می کنند. رنگ کانال ها و فواره ها فیروزای رنگه و اون آب زلالی که در نهرها میره جلوه خیلی زیبایی رو میخوره. در باغ های ایرانی، آب یک متانت و آرامشی داره چون ما همیشه یک کشور کم آب بودیم، در باغ هم روان شدن آب با آرامش و تمعنینه بوده، نمی خواستند که آب هیله ای باشد. حروم بشه، اون صدای پای آب به قول سهراب سپهری که اتفاقاً اهل کاشانم هست؟ یک صدای آرام و آرامش بخش، در مقایسه اما مثلا در باغ های غربی که اونا مشکل آب نیستند. نداشتن آبنماها و فواره های بزرگ دارند و صدای آب خیلی بیشتره. تامین این آب شفاف و زلالی که گفتیم، اونم در یه منطقه ی خشک و تقریبا بیابونی کار راحتی نیست و این.

وابسته است به مهندسی آب کارامدی که ایرانیا از دیر باز داشتند. و اونم چیزی نیست جز قنات، قنات همونطور که میدونی آبیه که از کوه ها جمع آوری میشه و از از طریق کانال های زیرزمینی منتقل میشه به محل استفاده. بنابراین نه تنها آب تبخیر نمیشه زیر زمین و خنک میمونه، بلکه مزیت اصلیش اینه که میزان آب که که انسان از طبیعت می گیرد، بستگی به میزان آبدهی بافت های خاک آن منطقه دارد. آبی که می خواد و برمیداره، مابقیش رو هم انسان ها استفاده میکنن. اینجا برای باغ هم همینطور، یه انشاءاب گرفته بودن از قنات و مابقی آب هم به مسیر خودش ادامه میداد تا بقیه این سیستم غنات روشی بود که ایرانی ها نزدیک به هزار سال ازش استفاده میکردند. و برای خیلی از باغاتشون هم از آب غنات استفاده میکردند. در اپیزود جنگ های آووکادو هم آقای دکتر ناصر کرمیک که مهمان ما بودن، توضیحات خوبی رو راجع به قنات دادن که پیشنهاد می کنم اگه نشنیدید، گوش بدید. قبل از اینکه سفر مانتیدان در ایران به اتمام برسه به پایتخت فرهنگی ایران زمین یعنی شیراز میره. تا آخرین قطعه این پازل ایرانی رو در آنجا پیدا کنه.

باغ‌های بهشتی ایران زمین و دیارهای دیگر

چندین باغ زیبا در شیراز وجود دارد دیگه میدونیم، اما مهمترین باغ که در حال حاضر در شیراز وجود دارد باغ ارم هست، ارم هم یه واژه عربیه که باز به معنی بهشت است. یکی از ویژگی های اصلی باغ ارم، رایحه هست، این باغ پر از گل های مختلف. مخصوصا گل رز که یکی از گلای ملی ایرانه گلای رز ایرانی اجداد خیلی از گلای رز هستند که توی کشور برای اروپایی وجود دارند؟ مانتیدان در باغ ارم با یکی از راهنماهای محلی به نام آقای امین ریاستی صحبت می کند. چیزایی رو راجع به ویژگی های باغ میدن و میگن که یکی از سمبلاای شیراز درخت نارنجش است و به خاطر عطر شکوفه های نارنجش این شهر در اردیبهشت ما تبدیل می شود به بهشت ایران، باغ ارم هم مثل خیلی دیگه از باغ های بهشتی ایران زمین به صورت چهار باغ است. یعنی به صورت چهار مستطیل مجزا و در کنار هم ساخته شده، حوض و فواره دارد، کانال های آب بین باغچه ها جریان داره، درخت های بلندی داره که سایه درست میکنن، گل های مختلف از جمله رز داره که هوا رو معترض میکنن. اینا همگی ویژگی های پارادایس گاردن هستند یا باغ های وحشی. سفر مانتیدان به ایران اینجا تموم میشه و در این بازدیدهاش مانتیدان به خوبی تونست تاثیر که باغ. باغ های ایرانی بر سبک باغ های بهشت یا پارادایس گاردنز رو داشتن رو به تصویر بکشه. قسمت اول فیلم مستند باغ های بهشت بود که من بیشتر تمرکزم در این قسمت به همین بخش بود.

ای عزیز ترین عزیزان، ای سرودی عاشقانه سرزمینه محبوب من، شرف پاک لارهایی لاله های جاودانه سرزمینه به من تو امید بودن من از بهارانت فاقد با صدای بودن تو از سقوط خود رهاایم با صدای بودن تو و قسمت دوم مستند باغ های وشتی مانتیدان به ترکیه و هند میره و در اونجا هم تحقیقات خود را راجع به باغ های بهشتی ادامه میده. بعد هم البته از اونجا حتی به انگلیس میره و تاثیر باغ های بهشتی رو در اونجا هم بررسی میکنه. من به طور خلاصه در مورد این بازدیدها هم صحبت می کنم، در استانبول، در شهری که دو فرهنگ آسیایی و اروپایی به هم گره می خورن، به باغ گل های لاله کاخ توپ کاپی میره در آنجا دو هزار گونه مختلف گل لالر و عثمانی ها در قرن های هفده و هجده میلادی جمع کرده بودند. گل لاله در اندیشه اسلامی خیلی اهمیت داشته، به خاطر اینکه این گل یه ساقه بلندی داره. در انتهاشم یک گل، تنها یک گل قرار گرفته، که اون یک گل سمبل اینه که یک خدا وجود داره. از اون هم تعداد گل لاله به حروف ابجد میشه شصت و شش که مساوی با تعداد ابجد واژه خدا، به خاطر همین گل های لاله خیلی مورد علاقه حاکمان عثمانی بودند. یکی از تفاوت هایی که باغ های عثمانی با باغ های ایرانی دارند این است که باغ های ایرانی سور هستند دور تا دورش دیوار کشیده شده، اما باغ های عثمانی عمدتاً در نقاط مرتفع واقع شده بودند که چشم انداز خیلی خوبی را به نقاط دیگر، مثلاً، یا یا نقاط دیگه داشتند. از طرفی هم عامه مردم به اونجا نمیتونستن دسترسی داشته باشن، مثلا روی تپه ساخته شده بودن یا اطراف باغ. رودخونه ای بوده، دریاچه ای وجود داشته که دسترسی عامه مردم به اونجا غیرممکن بوده و خب نیازی نبوده که دیوار.

باغ های گورکانیان در هند

این باغ های عثمانی بود به صورت امپیتری و خلاصه. حالا بریم سراغ هند، چون هند خیلی مورد جالبی داره و موقع صحبتش دوباره برمیگردیم به ایران. هندستان برای مدت سیصد سال توسط مسلمانان اداره شده است که به آنها می گفتند امپراتوری گورخان. سال ۱۵۲۶ میلادی یکی از نواده تیمور به نام بابر به هند لشکرکشی کرد و کم کم بر هند هم مسلط شد. این خاندان که به امپراتوری مغلی هند هم معروف شدند، باغ های زیادی رو در هند درست کردند. اما جالب اینه که کاربرد باغ های گورکانیان برخلاف باغ های بهشتی در مراکش و ایران و اسپانیا. که گفتین بوده، یعنی هدفش لذت بردن از نعمت های زمینی و اینها نبوده، بلکه بیشتر این باغ ها حالت باغ مقبره دارند، یعنی برای احترام و بزرگداشت مردگان ساخته شدند. یکی از مهمترین باغ های گورکانیان مقبره همایون هست، همایون پسر بابر بوده، همونطور که از اسمش پیدا کرده اینا خیلی تحت تاثیر ایران بودند، حتی همایون سالهای زیادی از عمرشو در ایران بوده. اما به هر حال در هند از دنیا میره و براش یک مقبره ای درست میکنن که کاملا سبک و سیاه معماری ایرانی رو میشه در اونجا دید.

گنبد و شکل دیوارها کاملا شبیه ساختمان های ایرانی آن دوره است، در مقابل آن ساختمان هم یک باغ است که… به شکل چهار باغ ساخته شده، یعنی یک باغ بزرگ مستطیل شیل که تبدیل شده به چهار تا مستطیل کوچک. چک و وسط باغ هم یک حوض آب قرار گرفته. گورکانیان خیلی علاقه به نظم هندسی داشتند و ساختمان ها و باغ هایی که می ساختند سعی می کردند که به شکل های مهندسی منظم بسازند. نکته جالبی که در مورد آنها هست اینه که مغل ها چون عادت داشتند که در صحرا و طبیعت و توی چادر زندگی کنند. بعد از این همه فتوهات و داشتن کاخ های متعددم، این عادت رو هنوز داشتند و در باغ چادر میزدن. در سخنرانی که دکتر قاری پور در مورد باغ های ایرانی داشتند اشاره می کنند به اینکه مثلا تیمور با اینکه چند کاخ در سمرقند داشته اما در باغ زندگی میکرد. و نوش بابر هم همینطور بوده، و در کتاب بابرنامه نقاشیایی وجود داره که خودش بابر داشته. معمارها رو راهنمایی میکرد که چطور باغ رو به شکل دلخواهش بسازن، یعنی انقدر به باغ علاقه داشته که.

حضور شاهان ایلخانی و اثراتشان در باغ های ایران و هند

داده ازش وقتی که داشت باغ رو میساختن نقاشی کشیدن. داخل پرانتز یادآوری کنم که اون موقع مغول ها در هند تحت نام سریال گورکانیان داشتند حکومت میکردند. در ایران و بیشتر ترکیه امروزی هم مغولها. با نام سلسله ایلخانیان حکومت میکردند. این دو دولت مشارکت های زیادی با هم داشتند، هر دو ریشه مغولی داشتند، زبان رسمی هم توی هر دو این حکومت. کمتاف فارسی بوده و یکی دیگه از اشتراکاتشون هم همین علاقه به باغ بوده. دکتر گاریپور در کتاب نفیسی که دارند به عنوان باغ های ایرانی، تصاویری از حضور شاهان ایلخانی را نشان می دهد. در باغ آوردن که داشتن در باغ به امور حکومتی خودشان می رسیدند یا باز یکی دیگر از علاقه مغولها ایرانی بوده و در باغم روی فرش می نشستند. حتی چندین کارگاه فرش را هم با کمک ایرانی ها و با طرح های ایرانی در هند درست کردن.

و جالبه که هنوز کارگاه های تولید فرش در هند هنوز کار میکنن و بعضیاشون همون طرح های چهارصد سال پیش رو حفظ کردن من به شوق آسمانت پر پرواز می گشایم حتی با باد شکسته، ای همیشه بودن من با نام پاک تو بودن؟ اون روح و جانم به تو بسته چقدر از طوفان دریا و تویی تنها چرانه از دکتر قاری پور، استاد دانشگاه ایالتی مورگان آمریکا و نویسنده کتاب پرشین گاردنز ام پاویلیونز چند سوال پرسیدم. که خلاصه جوابشون به دو تا سوال من رو الان تو این اپیزود می شنوید و فایل کامل صحبتشون رو بعدا توی کانال تلگرام خواهیم گذاشت، سوال اولم در مورد تاثیر باغ ایرانی بر طراحی باغ های اسلامی اسپانیاست کورش بزرگ در قرن ششم پیش از میلاد زندگی می کرد، اما این کاخ های الهمرا و الخضرا مربوط به بعد از قرن دهم میلادی هستند، یعنی این بین بیشتر از پانزده قرن فاصله افتاده. سوال من اینه که آیا اسناد تاریخی هست که این تئوری رو سهه بذاره و ثابت کنه که چطور الگوی چهار باغی ایرانی سر از. از اسپانیا درآوردن. پاسخ ایشان رو بشنویم: خود مفهوم چهار باغ یک زمانی به هر گونه باغ ایرانی اطلاق میشد و این لزوماً باقی نبوده که به چهار تو قسمت مساوی تقسیم شده باشه. یعنی مدلای دیگه ای هم بوده که اینها. چهار باغ شناخته می شود، ممکنه شما ساختمان وسط باغ بوده یا ساختمان در انتهای باغ. باغ ممکن است به هشت قسمت تقسیم شده باشد، باغ ممکن است به دوازده قسمت هندسه ها متفاوت باشند. یعنی در حقیقت نکته من اینه که شما باید در نظر بگیرید که چهار باغ ایرانی لزوماً یک باغی نبوده که به چهار قسمت قسمت تقسیم شده بود، مونتا.

باغ‌های ایرانی و تاثیر آنها در کشورهای اسلامی

این لغت چهار باغ اصطلاحی بوده که برای اکثر باغ ها استفاده میشد و باید بگیم که که باغ های اسپانیا تحت تاثیر سنت باغسازی در کشورهای اسلامی و سنت باغسازی توی رم قرار گرفتن یعنی اون چیزی که شما توی الهمرام میبینید ورژن مخلوطیه ترکیبی از این سنت های باغسازی که بوده. و بسیار خب اون بخش اسلامیش یا بخش ایرانیش به صورت غیر مستقیم شاید می چربه ولی واقعا نمیتونیم این باغ رو صبا بکنیم و بگیم که این تکه اش از ایران اومده، این تکه اش از عراق اومده، این تکه اش از شمال آفریقا. از مراکش اومده اناسوری که شما می بینید اناسوری که توی باغ های ایرانی و باغ هایی که توی کشورهای اسلامی بعد از اسلام رایج شدن هست و اون عناصر در حقیقت آب، آبی که در جریان هست. درخت و گیاهی و ساختمانه که حالا به نحوی وجود داره. سوال بعدیم این بوده که تعداد بسیار زیادی باغ ایرانی در کشورمون داریم در ایران، دلیل زیاد بودن باغ های ایرانی خصوصا در دوره پس از اسلام چی بوده؟ یکی از دلیلی که این باغ ها بعد از دوران اسلامی بسیار رایج میشن توی کشورهای اسلامی. در حقیقت، اون تاکیدی بوده که روی باغ شده توی قرآن و متون اسلامی. همینه که حتی از اصطلاح اسلامی گاردن استفاده میشه یعنی باغ های اسلامی یا باغ های بهشتی. و یه دلیلی که خب این باغ ها توی این منطقه سریع پخش میشن این بوده که هرصورت مخصوصا برای. بسیاری از اهالی این کشورها، اهالی این شهرها که مذهبی بودند، علاوه بر جنبه ماددی باغ و اینکه خب.

یک کلایمت، یک آب و هوای بسیار خوبی و توی حتی یه خونه میتونه درست بکنه، یک آب و هوای. یک میکروکلیما را می تونه درست بکنه، علاوه بر اون این باغ یک ریفرنسی بوده به اون. اون فضای دینی و به اون بهشتی که خب خیلی از انسان ها بهش باور داشتند. ممنونم از دکتر قاری پور عزیز که با بزرگواری دعوت من را پذیرفتند و در این اپیزود مشارکت داشتند. میخازن باد و بهار همهی هشتین شعار سرزمین محبوب من تو طلوب بی غربی شاد و تابند روزگار سرزمینه من حبوب من بارام بارام خون وجودم شبیری بی قرارم تشنه ی فریاد بودن تا تو با شی در کنارم خب، برگردیم به هند و بریم به یکی از زیباترین ساختمان ها و باغ های دنیا، یعنی تاج محل. گفتین، در هند سنت باغ مقبره رایج بوده. تاج محل هم یک باغ مقبره بوده. در سال هزار و ششصد و سی و دو یعنی حدود چهارصد سال پیش شاه جهان که یک شاه مغولی بوده امپراتور زمان هند بود، یک همسر ایرانی تبار داشت به نام ممتاز، که این دو والا و شهیدای هم بودند. و سیزده بچه با هم داشتن و ممتاز سر زایمان فرزند چهاردهمشون از دنیا میره.

تاریخ و زیبایی تاج محل و باغ‌های اطرافش

شاه جهان انقدر از مرگ ممتاز ناراحت بوده که تصمیم گرفت با شکوه ترین ساختمان جهان رو برای بود ممتاز و به عنوان قبرش بسازد و موفقم شد. هنوز که هنوزه زیبایی این داستان عاشقانه، و البته زیبایی خود تاج محل، مردم رو به اونجا میکشونه که این ساختمان خاص و چشم نواز و تماشاگر بیست هزار کارگر به مدت بیست سال برای ساخت این بنا تلاش کردند، از جمله معمارانی از تمرکند، کاشان. شان، شیراز، اصفهان رفتن اونجا مشارکت داشتند که این بنای زیبا ساخته بشه. تاج محل یکی از عجایب هفتگانه جدید دنیاست دیگه. این بنا داخل یک باغ ساخته شده، که اون باغ هم یک چهار باغ است. تفاوت اصلی تاج محل با چهار باغ های ایرانی در اینه که در اونجا درختی کاشته نشده و فقط سبزه و گل هست. به این دلیل که بازدیدکنندگان توجهشون فقط معطوف به نمای ساختمان باشه و بتونن ببینن درختان. و یه دلیل دیگه هم این بود که اون باغ بزرگ اطراف تاج محل محل اردوی ارتش بوده و نیروهای سربازان ارتش در چادر های بزرگ در آنجا اسکان داده میشدند. اینجا باز از سخنرانی دکتر گاریپور استفاده می کنم.

اینجا باز از سخنرانی دکتر غاری پور استفاده می کنم، ایشون خیلی از منابع نوشتاری بجا مانده از اون دوران رو بررسی کردن. و واقعاً یک تحقیق جوندا رو درست حسابی کردن. یعنی او کتاب ابن بتوت را خوانده، خمر را خوانده، سفرنامه های اروپایی ها و ایران را خوانده، تاریخ بین المللی. همه را مطالعه کرده که دید خوبی را راجع به باخت در آن دوران پیدا کند. این نکته را هم از ایشون اینجا بیارم که یک دسته بندی از کاربردهای مختلف باغ بوده اصلی ترین کاربرد باغ این بوده که بهشت زمینی باشه، یعنی برای لذت جویی و اش و نوش باشه. یا مثلا میرفتن در باغ ساکن میشدن از اونجا میرفتن برای شکار. اما غیر از اینا کاربردهای دیگه ای هم داشته، مثلا باغ محل اجرای تشریفات اداری و رسمی هم میشد. از ملاقات سفیر بگیرید تا اجرای حکم اعدام. دیگر اینکه باغها محل اسکان ارتش بودند، چون مدام حاکمه ها در حال جنگ با همدیگر بودند و پادشاهان با هم جنگیدند.

باغ ایرانی و فرش: شباهت های فرهنگی و هنری

ارتششون از یه باغ به باغ دیگه میرفتن، اونجا اردو میزدن، برای جنگ آماده میشدن، بنابراین اهمیت نظامی باغ هم خیلی بالا بوده و اصلا برج دیدبانی داشتن مثلا و تصرف باغ می تونست کلید برنده شدن در جنگ باشه، پس باغ ها فقط برای عیش و نوش نبودن، خب برگردیم به مستند و دیگه مانتیدان بعد از هند به انگلستان برمیگرده و دوتا باغ اسلامی که در سالهای اخیر در بریتانیا و و با الهام گیری از مفهوم باغ بهشتی درست شده رو اونجا هم میره میبینه و جمع بندی میکنه. من خیلی دیگه وارد اونا نمیشم چون همونطور که گفتم بیشتر دوست داشتم در مورد اون بخش هایی که مربوطه به ایران میشد صحبت کنم. و تا جایی که میشد، غیر از مستند از منابع دیگه ای هم که جمع آوری کرده بودمم در لا به لای صحبت هام استفاده کرد. برای خود من دیدن این مستند و تحقیق کردن در مورد این موضوع خیلی جالب بود. چون یک باب بزرگی از فرهنگ ایران رو برام باز کرد. باغ ایرانی مقوله ایه که مستقیماً مرتبط با شاخه های دیگهای فرهنگ و هنر ایران. مثل ادبیات، شعر، نقاشی، کاشیکاری، طراحی پارچه و منسوجات، همینطور به فلسفه. و شاید از همه مهمتر یکی از حوزه هایی که خیلی تاثیرگذار بوده با غیرانی. روی فرش ایرانی بوده، من یه مقاله ای میخوندم به اسم هندسه مشترک در فرش و باغ ایرانی.

آقای سید مجتبا میر حسینی از دانشگاه فردوسی مشهد با دو محقق دیگر نوشته بودند. که بالغ بر نود درصد فرش های ایرانی روایتی از باغ تعریف می کنند. و اینها توی مقاله شون خیلی جالب شباهت های طراحی باغ و طراحی فشر رو گفتن، مثلا. همین طرح مستطیلی که هم در باخ است و هم در فرش است. چهار بخشی بودن و یا چهار باغ بودن هر دو. یا اون حاشیه هایی کنار فرش که نشون دهنده دیوارهای باخ است. دیگه اینکه مثلا مرکز فرش که نشان دهنده حوض مرکزی یا کوشک داخل باغ است. و دیگه اینکه مثلا گل ها و درختا و حتی حیوانایی که توی فرش هستن، بعد چندین شباهت دیگه که شما توی باغ هم میبینید. و شما می بینید که هر ایرانی زیرپاش حداقل یک فرش داره.

“رمز و راز باغ فرهنگی ایرانی”

یعنی یک باغ زیرپای هممون هست. یعنی این عنصر فرهنگی ما اینقدر در زندگی ما وجود داره، اما ازش غافلیم و شاید آخرین چیزی. که به عنوان یک نماد فرهنگی ایرانی ازش نام می بریم. علاوه اینام یک نکته دیگه هم داشت از سیال بودن و قناع فرهنگی ایرانی که می بینیم حتی نیاک مکان های ما توانستند مهاجمین به کشورمون رو هم تحت تاثیر قرار بدن، عرب ها حمله کردند، مغول ها حمله کردند. اما تحت تاثیر فرهنگ ما قرار گرفتند و بخش هایی از فرهنگ ما رو با خودشون به جاهای دیگه هم بردند. همین، تا اپیزود بعدی و فیلم مستند بعدی، خدا نگهدار و باغتون آباد. موزیک ویدیویی موزیک ویدیویی اوه اوه